Khổ sâm có tác dụng gì, Chữa bệnh gì, Những bài thuốc từ khổ sâm

Thông tin về cây Khổ sâm

Mô tả

Có 2 loại cây khổ sâm: Khổ sâm dùng cho lá và Khổ sâm dùng cho rễ

• Khổ sâm lấy lá: có tên khoa học là Croton tonkinensis Gagnep, họ Euphorbiaceae (Thầu dầu). Cây khổ sâm lấy lá cao từ 70cm đến 1m. Lá so le, mọc đối thành vòng, mỗi vòng từ 3 đến 4 lá. Lá hình mũi mác, mép nguyên, có lông trên mặt lá. Hoa cụm mọc ở kẽ lá.
• Khổ sâm lấy rễ: cây cao không quá 1m. Lá kép lông chim, so le, hình mác. Hoa vàng nhạt, hoa cụm ở kẽ lá, ngọn. Quả hình cầu, đầu thuôn dài.

Phân bố

Cây khổ sâm lấy lá rất phổ biến ở Việt Nam, thường được trồng ở đồng bằng Bắc Bộ. Khổ sâm lấy rễ chủ yếu được tìm thấy tại Trung Quốc.

Cách thu hái

• Khổ sâm lấy lá: Khi cây sắp ra hoa ta sẽ thu hái lá.
• Khổ sâm lấy rễ: Thu rễ vào mùa xuân hoặc thu

Cách sơ chế

• Khổ sâm lấy lá: Sau khi thu hái có thể dùng luôn hoặc sấy, phơi khô bảo quản để dùng trong thời gian dài.
• Khổ sâm lấy rễ: Bỏ phần rễ con, lấy rễ rửa sạch với nước rồi cắt lát mỏng. Ngâm rễ với nước gạo 3 giờ rồi rửa lại sạch bằng nước, phơi, sấy khô.

Thông tin về vị dược liệu

Tính vị:

• Khổ sâm lấy lá vị đắng, tính bình.
• Khổ sâm lấy rễ vị đắng, tính mát.

Quy kinh:

• Khổ sâm lấy lá quy kinh đại tràng
• Khổ sâm lấy rễ quy kinh tâm, can, đại tràng.

Công năng:

• Khổ sâm cho lá: Khu phong, thanh nhiệt táo thấp, lợi niệu, sát trùng.
• Khổ sâm cho rễ: Lợi thấp nhiệt

Chủ trị:

• Khổ sâm cho lá: Chứng bạch đới, hoàng đản, tả lỵ, tiểu tiện khó, phong hủi, ngứa ngoài da.
• Khổ sâm cho rễ: Hoàng đản, sốt cao, viêm tai giữa cả thể mạn và cấp, nhiễm trùng âm đạo do trùng roi, đi ngoài lỏng, sán, ngứa.

Xem thêm: Hồng sâm: Tác dụng, Cách sử dụng, Tác dụng phụ, Ai không nên sử dụng

Thành phần trong khổ sâm

• Khổ sâm lấy lá: flavonoid, alcaloid, β – sitosterol, stigmasterol, acid benzoic, tecpenoid
• Khổ sâm lấy rễ: alcaloid matrin, oxymatrin, sophoranol, anagyrin, N-methylcytisin, baptifolin, sophocarpin, kuraridin, d-isomatrin, norkurarinon, kurarinol, kuraridinol, neo-kurarinol, formononetin, norkurarinol.

Tác dụng của khổ sâm

Khổ sâm lấy lá

• Ngăn ngừa lão hóa do có tác dụng chống oxy hóa mạnh.
• Giảm cảm giác đau, ngăn các phản ứng viêm, ngứa, mẩn đỏ, dị ứng.
• Tăng lưu thông máu trong động mạch.
• Cải thiện rối loạn nhịp tim, giảm các bệnh về tim mạch như thiếu máu cơ tim, xơ vữa động mạch, hạ lipid máu.
• Giảm đờm, ho, hỗ trợ điều trị hen phế quản.
• Kháng khuẩn, tiêu diệt các vi khuẩn thường gặp, nấm da.

Khổ sâm lấy rễ

• Chống viêm, ngăn dị ứng, mẩn ngứa.
• Kháng khuẩn.
• Tăng bạch cầu, tăng sức đề kháng cho cơ thể.
• Trị viêm da dị ứng.
• Đối tượng sử dụng cây Khổ sâm
• Người bị viêm da dị ứng, viêm âm đạo do nấm, vi khuẩn.
• Người có bệnh tim mạch.
• Người bị ho hen.

Các cách sử dụng vị thuốc Khổ sâm

Khổ sâm được chế biến và kết hợp theo nhiều cách tùy thuộc mục đích điều trị

Khổ sâm cho lá

Chữa đau dạ dày

• Bài thuốc 1: Rửa sạch 16 – 20g lá khổ sâm rồi cho vào ấm sắc lấy nước đặc, uống trực tiếp khi còn ấm. Uống thuốc sau khi ăn. Dùng khoảng 2 – 3 tuần. Nếu triệu chứng chưa dứt thì nên ngưng vài ngày rồi dùng tiếp cho đến khi khỏi bệnh.
• Bài thuốc 2: Hãm 12g lá khổ sâm, 12g lá bồ công anh cùng 50g lá khôi với 600ml nước ấm. Đun trên lửa nhỏ tới khi nước cô lại còn 200ml. Loại bỏ bã chia làm 2 – 3 lần uống/ngày. Duy trì liên tục mỗi ngày 1 thang trong khoảng 10 ngày.
• Bài thuốc 3: Sắc 16g lá khổ sâm cùng 1 ít dạ cẩm lấy nước đặc để uống mỗi ngày 1 thang. Cần duy trì mỗi liệu trình khoảng từ 2 – 3 tuần.
• Bài thuốc 4: Tán 12g khổ sâm, 10g hương phụ, 12g trần bì, 10g nghệ, 10g bồ công anh cùng 8g ngải cứu thành bột mịn. Mỗi ngày chỉ dùng 10 – 20g, chia đều làm 2 lần uống cùng nước sôi ấm.

Hỗ trợ chữa viêm đại tràng mãn tính

Lấy khoảng 8g lá khổ sâm, cùng chè dây, nam mộc hương, vân mộc hương, hậu phác, thương truật với lượng bằng nhau cho hết vào ấm, đổ thêm 1 thăng nước. Đun sôi trong 30 phút với lửa nhỏ. Chia đều thành nhiều lần uống trong ngày, dùng mỗi ngày chỉ 1 thang thuốc.

Chữa đầy bụng, khó tiêu

• Bài thuốc 1: Sắc khoảng 12 – 24g khổ sâm lấy nước đặc để uống. Ngoài ra có thể dùng bằng cách hãm như hãm trà.
• Bài thuốc 2: Tán 12g lá khổ sâm, 12g nhân trần, 12g bồ công anh, 10g lá khôi cùng với 10g chút chít thành bột rồi trộn đều. Pha với nước sôi ấm để uống hằng ngày.
• Bài thuốc 3: Sắc 12g lá khổ sâm, 20g bồ công anh, 40g lá khôi, 12g uất kim, 12g hậu phác, 4g cam thảo cùng với 8g ngải cứu lấy nước đặc hay nấu thành cao để pha siro uống.

Chữa bệnh vẩy nến, lở ngứa

Sắc 15g lá khổ sâm, 15g huyền sâm, 15g sinh địa, 15g kim ngân hoa, 10g thương nhĩ tử lấy nước uống khi còn ấm mỗi ngày 1 thang. Nên kết hợp với việc dùng lá khổ sâm cùng kinh giới và lá trầu không đun nước tắm để giảm nhanh triệu chứng ngứa ngoài da.

Chữa chứng kiết lỵ kèm hay đau bụng đi ngoài

• Bài thuốc 1: Sắc 1 nắm lá khổ sâm cùng 1 nắm lá phèn đen lấy nước uống trong ngày, dùng mỗi ngày 1 thang.
• Bài thuốc 2: Sắc 10g lá khổ sâm, 10g rau sam, 10g lá mơ lông, 10g cỏ sữa, 10g nhọ nồi lấy nước uống mỗi ngày chỉ dùng 1 thang.

Điều trị đau bụng không rõ nguyên nhân

Dùng 4 – 5 lá khổ sâm cùng mấy hạt muối đem nhai nuốt trực tiếp. Trong trường hợp có triệu chứng nôn ói hoặc sôi bụng thì nhai chung với 1 lát gừng tươi.

Khổ sâm lấy rễ

Bài thuốc Khổ sâm hoàn – Hòa tễ cục phương

Tán 32 lạng khổ sâm, 16 lạng kinh giới bỏ cành thành bột mịn, trộn đều với nhau. Sau đó cho nước hồ vào trộn đều để hoàn thành viên bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần lấy 30 viên uống cùng với nước sắc kinh giới hoặc nước trà vào sau bữa ăn. Bài thuốc giúp trị Tâm, Phế tích nhiệt, Thận có phong độc tấn công làm phát sinh các triệu chứng ngứa, lở loét ngoài da.

Bài thuốc Phổ tế phương

Tán 640g khổ sâm, 160g đông qua tử, 160g xích thược cùng với 8g huyền sâm hết thành bột mịn và trộn đều. Mỗi lần lấy 4g thuốc bột xoa lên mặt. Dùng khi da mặt bị ngứa như có kim châm.

Chữa âm đạo ngứa rát

Sắc Khổ sâm, lộ phong phòng, chích thảo và phòng phong với lượng bằng nhau cùng với 1 thăng nước trong 10 phút. Đem pha với nước sạch cho ấm rồi dùng vệ sinh vùng kín, tuyệt đối không thụt rửa sâu bên trong.

Chữa dị ứng

Sắc 8g khổ sâm, 15g ké đầu ngựa, 8g chi tử, 8g hoàng cầm, 8g phòng phong, 12g sinh địa cùng với 4g cam thảo với 1 thăng nước trên lửa nhỏ. Thu lấy 300ml rồi bỏ bã chia làm 3 lần uống trong ngày, dùng 1 thang/ngày.

Chữa quai bị

Sắc 12g khổ sâm, 12g quả ké, 12g sài đất, 15g hạ khô thảo nam, 12g kim ngân hoa, 12g bồ công anh với 600ml nước trên lửa nhỏ. Thu lấy 200ml lọc bỏ bã rồi chia đều thành 2 lần uống khi còn ấm, dùng 1 thang/ngày.

Chữa xuất tinh sớm

Ngâm 25g khổ sâm, 15g ngũ bội tử, 15g hạt tiêu cùng với 25g địa phu tử trong 1,5 lít nước nóng khoảng 30 phút. Sau đó đem đi sắc văn hỏa trong khoảng 15 – 20 phút rồi chắt lấy nước, bỏ bã. Dùng nước thuốc này để ngâm hạ bộ mỗi ngày khoảng 3 – 4 lần.

Hỗ trợ điều trị giun kim

Sắc 15g khổ sâm, 15g bách hộ cùng với 15g xà sàng tử lấy nước để rửa vùng âm đạo và hậu môn trước khi ngủ. Cần thực hiện trong 3 ngày liên tục.

Chữa lỵ

Bài thuốc 1: Sắc 16g khổ sâm, 20g vỏ cây núc nác, 12g hoàng liên, 20g cỏ sữa, 20g lá nhót, 16g hoài sơn, 16g hạt sen, 12g bạch truật, 20g cỏ nhọ nồi sao đen, 12g cam thảo lấy nước đặc, chia làm 2 lần uống trong ngày, dùng với liều 1 thang/ngày.

Bài thuốc 2: Sắc16g khổ sâm, 20g rau sam, 16g hoa hòe sao đen, 16g vỏ cây núc nác, 12g búp ổi, 20g đinh lăng, 20g cỏ sữa, 16g cỏ ngũ sắc, 12g bạch truật, 16g ngũ gia bì, 12g hoàng đằng cùng 12g chích cam thảo lấy nước đặc, chia đều thành 2 lần uống, mỗi ngày chỉ dùng 1 thang.

Chữa chứng khô âm đạo

Sắc kỹ 50g khổ sâm cùng với 60g hà thủ ô lấy nước. Sau đó lọc bỏ phần bã đi rồi dùng nước thuốc ngâm rửa âm đạo 10 – 15 phút, chỉ thực hiện 1 lần mỗi ngày. Ngoài ra có thể kết hợp sắc các vị thuốc đã chuẩn bị thành nước đặc để uống ngày 1 thang, có thể chia đều thành 2 lần uống.

Ngâm rửa chân

Tán 12g khổ sâm, 12g đương quy, 15g hoàng kỳ, 15g sinh địa, 10g xuyên khung, 10g trạch lan, 10g tô mộc, 12g hoàng cầm, 6g tế tân cùng 6g quế chi thành bột rồi dùng hòa tan trong nước nóng. Chờ cho nhiệt độ nước vừa ấm thì cho chân vào ngâm trong 10 – 20 phút, mỗi ngày thực hiện 1 – 3 lần. Bài thuốc có tác dụng thúc đẩy tuần hoàn máu, đồng thời giải trừ mỏi mệt, giúp dễ ngủ và còn hỗ trợ điều trị chứng di tinh.

Chữa chứng sưng đau do chân tay nứt nẻ

Sắc 12g khổ sâm, 6g hoàng cầm cùng với 24g can đại hoàng với 1 lít nước, sắc kỹ trên lửa nhỏ. Lọc bỏ bã và chia đều thành 3 lần uống trong ngày vào trước các bữa ăn.

Hỗ trợ chữa bệnh sùi mào gà

Bài thuốc 1: Sấy khô khổ sâm cùng với ý dĩ, hoàng bá và hoàng kỳ lượng bằng nhau rồi tán thành bột mịn. Mỗi lần lấy 1g thuốc bột rắc lên vị trí tổn thương rồi băng kín lại. Một liệu trình kéo dài 10 ngày, dùng liên tục 2 liệu trình sẽ thấy kết quả.

Bài thuốc 2: Sắc 30g khổ sâm, 45g mã xỉ hiện, 30g bản lam căn, 30g sơn đậu căn, 20g hoàng bá, 15g mộc tặc thảo, 10g bạch chỉ, 10g lộ phong phòng, 10g đào nhân, 10g cam thảo sống, 10g tế tân lấy nước đặc rồi dùng gạc thấm vào và đắp lên vị trí tổn thương 15 phút, ngày chỉ đắp 1 lần. Mỗi liệu trình kéo dài 5 ngày.

Tham khảo: Sâm xuyên đá: Tên khoa học, Công dụng, Cách ngâm mật ong, Giá bán

Lưu ý khi sử dụng Khổ sâm

Khổ sâm lấy lá

• Người bị tỳ vị hư hàn, táo bón không được sử dụng lá khổ sâm.
• Nếu quá liều khổ sâm có thể gây ra đau đầu, buồn nôn, nôn.
• Phụ nữ đang trong quá trình mang thai hoặc cho con bú, trẻ nhỏ không được dùng khổ sâm.

Khổ sâm lấy rễ

• Không kết hợp Khổ sâm rễ với thỏ ty tử, phản lê lô
• Nếu can thận hư yếu mà không có chứng nóng thì nên tránh k dùng khổ sâm
• Những người tỳ vị hư hàn không được dùng rễ khổ sâm.
• Sử dụng lâu ngày có thể gây tổn thương gan, thận.